Θεματικές ενότητες μαθήματος

1. Σκοπιμότητα και στόχος

Σκοπός του μαθήματος είναι η κατανόηση των παραγόντων που εμπλέκονται και επηρεάζουν τον σχεδιασμό, την άσκηση και την αποτελεσματικότητα της περιφερειακής οικονομικής πολιτικής, καθώς και η ανάλυση και αξιολόγηση των μέσων άσκησης πολιτικής, τόσο σε θεωρητικό όσο και στο εμπειρικό επίπεδο. Το μάθημα αποσκοπεί αφενός την απόκτηση γνώσεων και εμπειρίας και αφετέρου στην ενθάρρυνση μιας κριτικής στάσης απέναντι στα ‘κλασικά’ εργαλεία άσκησης περιφερειακής πολιτικής.

2. Γενική περιγραφή του μαθήματος

Το μάθημα αυτό αναφέρεται τόσο σε ζητήματα θεωρίας περιφερειακών ανισοτήτων, όσο και σε θέματα αποτύπωσης του πλαισίου και της μεθοδολογίας διαμόρφωσης και άσκησης της περιφερειακής πολιτικής. Ειδική αναφορά γίνεται στην ανάλυση των περιφερειακών ανισοτήτων και της πολιτικής περιφερειακής ανάπτυξης στην Ελλάδα και την ΕΕ. 

3. Κύριες διδακτικές ενότητες

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ: Η Οικονομική του Χώρου και η Περιφερειακή Οικονομική, εννοιολογικός προσδιορισμός της Περιφερειακής Οικονομικής Πολιτικής, η εμφάνιση και εξέλιξη της Περιφερειακής Οικονομικής Πολιτικής, το πεδίο εφαρμογής της Περιφερειακής Οικονομικής Πολιτικής, η Περιφερειακή Πολιτική και ο Περιφερειακός Προγραμματισμός.

Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ: Αξιοποίηση των παραγωγικών δυνατοτήτων της οικονομίας, επίτευξη υψηλών ρυθμών οικονομικής μεγέθυνσης, περιορισμός του κόστος επέκτασης του κοινωνικού κεφαλαίου, αποφυγή κοινωνικών αναταραχών και εντάσεων, κοινωνική δικαιοσύνη και ο μηχανισμός της αγοράς, αντιστάθμιση των επιπτώσεων άλλων πολιτικών, αντιμετώπιση των επιπτώσεων της οικονομικής ολοκλήρωσης.

ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ: Ζητήματα μεθοδολογίας στην άσκηση περιφερειακής πολιτικής, εναρμόνιση στόχων εθνικής και περιφερειακής πολιτικής, οι στόχοι της περιφερειακής πολιτικής, σχέσεις μεταξύ των στόχων της περιφερειακής πολιτικής, τα διλήμματα στην άσκηση περιφερειακής πολιτικής.

ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ: Η διαχρονικότητα του περιφερειακού προβλήματος, η αλληλοσυσχέτιση των χωρικών επιπέδων, η διεθνοποίηση των οικονομικών δραστηριοτήτων, οι οικονομίες και αντιοικονομίες συγκέντρωσης, οι διαρθρωτικές μεταβολές και η τριτογενοποίηση της οικονομίας, οι χωρικές επιπτώσεις της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης, η δημοσιονομική στενότητα και ο μεταβαλλόμενος ρόλος του κράτους, η μεταβαλλόμενη γεωγραφία της ανάπτυξης, τα διδάγματα του παρελθόντος.

ΤΑ ΜΕΣΑ ΑΣΚΗΣΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ: Δημόσιες δαπάνες, υποδομές, αναπτυξιακά κίνητρα, έλεγχοι και περιορισμοί, ενίσχυση της κινητικότητας  εργασίας και  κεφαλαίου και ενίσχυση της ευελιξίας, πολιτικές ενίσχυσης Μικρομεσαίων Μεταποιητικών Επιχειρήσεων (ΜΜΕ), ειδικές πολιτικές για τον αστικό, τον ορεινό, τον ύπαιθρο και τον νησιωτικό χώρο, αποκέντρωση δημόσιου τομέα, πολιτικές ανθρώπινου δυναμικού, πολιτικές άυλων υποδομών, εγκατάσταση επιστημονικών ιδρυμάτων, πολιτικές διασυνοριακής συνεργασίας, επιλεκτικές πολιτικές αντιμετώπισης της βιομηχανικής παρακμής.

ΠΑΛΑΙΕΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ: Η Νεοκλασική θεωρία, η θεωρία της συσσωρευτικής αιτιότητας, η θεωρία της ενδογενούς ανάπτυξης, η νέα οικονομική γεωγραφία, τα υποδείγματα σύγκλισης και ο συνεχιζόμενος διάλογος στη βιβλιογραφία.

ΟΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΕ: Ανισότητες μεταξύ χωρών, ανισότητες μεταξύ περιφερειών στο επίπεδο της ΕΕ, ανισότητες μεταξύ περιφερειών στο επίπεδο των χωρών, τάσεις σύγκλισης-απόκλισης, ζητήματα πολιτικής.

ΟΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΑ ΝΕΑ ΚΡΑΤΗ-ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΕΕ: Η περιφερειακή διάρθρωση των νέων κρατών-μελών, η εξέλιξη των περιφερειακών ανισοτήτων στα νέα κράτη-μέλη, τάσεις σύγκλισης-απόκλισης, ζητήματα πολιτικής.

ΟΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: Επίπεδο ανισοτήτων και τρόπος μέτρησης, το ‘παράδοξο’ της Αττικής, διαχρονική εξέλιξη και τρόποι μέτρησης, σχέση οικονομικής μεγέθυνσης και ανισοτήτων, οι παράγοντες που επηρεάζουν το επίπεδο των ανισοτήτων.

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΣΕ ΤΟΠΙΚΟ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: Συστήματα διοικητικής οργάνωσης, το υφιστάμενο σύστημα διοικητικής οργάνωσης στην Ελλάδα, ο θεσμός της περιφέρειας στην Ελλάδα, η πρωτοβάθμια και η δευτεροβάθμια τοπική αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα.

Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: Η περιφερειακή κατανομή των δημοσίων επενδύσεων κατά περίοδο, οι διαχρονικές μεταβολές του προτύπου της περιφερειακής κατανομής των δημοσίων επενδύσεων στην Ελλάδα.

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΩΝ ΚΙΝΗΤΡΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: Οι αναπτυξιακοί νόμοι, τα ειδικά αναπτυξιακά προγράμματα, αξιολόγηση των περιφερειακών επιπτώσεων των επενδυτικών κινήτρων.

ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗ ΚΑΙ Η ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: Το Συνταγματικό πλαίσιο της χρηματοδότησης της τοπικής αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα, μορφές χρηματοδότησης της αυτοδιοίκησης, αξιολόγηση.

Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΕ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ – ΓΕΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ: Ιστορική εξέλιξη, βασικά χαρακτηριστικά, χρηματοδοτικά μέσα Περιφερειακής Πολιτικής ΕΕ. Κατανομή πόρων σε χώρες και περιφέρειες, κριτήρια, αξιολόγηση επιπτώσεων, τα ΚΠΣ και το ΕΣΠΑ και η Ελληνική Περιφερειακή Πολιτική, η διεύρυνση της ΕΕ και οι ανισότητες - η εικόνα των περιφερειακών ανισοτήτων στην Ελλάδα μετά τη διεύρυνση, το μέλλον της περιφερειακής πολιτικής στην Ελλάδα, τα νέα διλήμματα.

4. Τρόπος διεξαγωγής του μαθήματος και βαθμολογία

Το μάθημα γίνεται με τη μορφή διαλέξεων. Ο βαθμός του μαθήματος καθορίζεται από τις τελικές εξετάσεις. Στον τελικό βαθμό θα συνυπολογίζεται επίσης η συμμετοχή των φοιτητών στις διαλέξεις του μαθήματος.

5. Βιβλιογραφία

Πετράκος Γ. και Ψυχάρης Γ. (2016) Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ελλάδα, 2η έκδοση, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα.

Λώλος Σ. (2008), Οι Ελληνικές Περιφέρειες: οικονομική σύγκλιση και συνοχή, Εκδόσεις Gutenberg.

Λαμπριανίδης Λ. (2001) Οικονομική Γεωγραφία, Αθήνα: Πατάκης.

Κόνσολας Ν. (1997), Σύγχρονη Περιφερειακή Οικονομική Πολιτική, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα

Χατζημιχάλης Κ. (1992) (επιμέλεια), Περιφερειακή Ανάπτυξη και Πολιτική, Εξάντας, Αθήνα.

Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (2002), Πρώτη Έκθεση Προόδου Σχετικά με την Οικονομική και Κοινωνική Συνοχή, Βρυξέλλες: (COM2002) 46 τελικό.

Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (2003), Δεύτερη Έκθεση Προόδου Σχετικά με την Οικονομική και Κοινωνική Συνοχή, Βρυξέλλες: (COM2003) 34 τελικό.

Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (2005), “Νέα εταιρική σχέση για τη συνοχή σύγκλιση ανταγωνιστικότητα συνεργασία”, Τρίτη έκθεση για την οικονομική και κοινωνική συνοχή, Luxemburg.

European Commission (2007), Growing regions, growing Europe: fourth report on economic and social cohesion. Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities.